نگاهی به تاریخ اخیرارامنه شازند
ارمنیان شهرستان شازند
ارمنیان یکی از اقوام کهنی هستند که در دیرباز در ایران زمین سکونت دارند و توانسته‌اند جایگاهی ویژه در میان دیگر ایرانی‌ها کسب نمایند.نخستین ارتباطات ارمنی‌ها با ایرانیان را باید به دو هزار و هفتصد سال پیش و همکاری آنان با دولت ماد در برانداختن دولت آشور پیوند داد.
سرداران ارمنی در زمان هخامنشیان نیز فرماندهی سپاهیان ایران را عهده‌دار بودند و تیکران یکی از نزدیکترین یاران کوروش فرزند پادشاه ارمنستان بوده است.
از سده اول پیش از میلاد، اعضای یک شاخه از خاندان اشکانی بر تخت سلطنت ارمنستان جلوس کردند و بیش از ۴۰۰ سال بر ارمنستان فرمان راندند.گریگور منور که دین مسیح را در ارمنستان به عنوان دین رسمی اعلام کرد، یک روحانی از خاندان اشکانیان بود.
زبان ارمنی یکی از زبان‌های هند و اروپایی است که نزدیکی زیادی به زبان فارسی دارد و علاوه بر آن اشتراکات زیاد دیگر بین دو قوم کهن ایرانی و ارمنی مانند نژاد و فرهنگ، این دو را به هم پیوند میدهد.
شباهت‌های بسیاری نیز میان برخی از اعیاد و جشن‌های ایرانیان و ارمنیان دیده می‌شود؛ مثل جشن وارتاوار ارمنیان با جشن آب‌پاشان ایرانیان و جشن ناواسارد که از اعیاد کهن و مشترک این دو قوم است.
جشن باریگندان ارمنیان که یک روز پیش از شروع ایام روزه بر پا می‌شد با جشن برغندان ایرانیان که یک روز قبل ماه رمضان برگزار می‌گردید، شباهت دارد.
بسیاری از شهرهای آذربایجان از دیرباز ارمنی‌نشین بوده‌اند. وجود کلیساهای تاریخی مانند کلیسای تاتووس مقدس در ماکو، استپانوس مقدس در جلفای ارس، سورپ سرکیس درخوی و کلیسای موزومیار در نزدیکی تبریز، نشانه‌هایی از حضور ارمنیان در این منطقه است.
تصویری قدیمی از ارامنه روستایی کلاوه شهرستان شازند که درموزه چهارفصل اراک به امانت است
کوچ بزرگ ارمنیان به داخل فلات ایران در زمان شاه عباس آغاز شد و به دستور وی پنج هزار تن از ارمنیان جلفای نخجوان به نزدیکی اصفهان کوچانده شدند و پس از مدتی اقامت در محله شمس‌آباد این شهر، بنای جلفای اصفهان را بنیان نهادند و به آن شهر منتقل شدند.
او همچنین چند هزار تن از ارمنیان را به گیلان و مازندران و تعدادی را هم به روستاهای میان اصفهان و شیراز و منطقه کزاز و اراک کوچاند.(آندرانیک هرویان،ارمنیان ایران)
شمار ارمنیان سربند در سال ۱۲۷۲(ه ق) ۱۸۵۶ میلادی، شامل کزاز با ۱۰ روستای ارمنی‌نشین ۹۸۰ نفر و کلاوه با ۱۵ روستای ارمنی‌نشین ۲۳۹۰ نفر بوده‌اند.
ارامنه منطقه کزار زندگی خود را با کشاورزی دامداری و باغداری می‌گذراندند و زندگی در کلیه روستاهای ارمنی نشین کزاز به صورت سنتی سپری می‌شده است.
روستاهای ارمنی‌نشین شهرستان شازند عبارت بودند از: روستای کلاوه، روستای گوره‌زار، روستای سیدون، روستای ادریس‌آباد، روستای مهاجران‌ابوالحسن، روستای ازنا، روستای عباس‌آباد، روستای حمریان، روستای قلعه گاوگدار، روستای حسین‌آباد، روستای علی‌آباد، روستای البرز، روستای مهدی‌آباد، روستای اکبر‌آباد، روستای جزنق و روستای قلعه ارزج.
همه روستاهای ارمنی نشین کزاز، شازند و شراء دارای کلیسا بوده‌اند.سردر کلیسایی که درشازندباقی مانده است سنگ نوشته ای هست که تاریخ بنای کلیسا را به سال ۱۷۱۸ میلادی نسبت میدهد.نزدیک ۳۰۰ سال قبل
تاریخ این سنگ ها هم عموما به سال ۱۸۰۰ میلادی بر می گردد . گورستان ارامنه شازند مربوط به دوره قاجار – اوایل دوره پهلوی است و در شازند، خیابان پانزده خرداد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۰۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. گورستان‌های اصلی ارامنه یکی در محله ازنا و خیابان ۱۵ خرداد و به روی جبهه شمالی تپه‌ای کوچک به نام تپه سنگی و دیگری در محله کلاوه و در نزدیکی کلیسای سنت هاکوپ واقع شده‌اند.
ارمنیان شهرستان شازند
ارمنیان یکی از اقوام کهنی هستند که در دیرباز در ایران زمین سکونت دارند و توانسته‌اند جایگاهی ویژه در میان دیگر ایرانی‌ها کسب نمایند.نخستین ارتباطات ارمنی‌ها با ایرانیان را باید به دو هزار و هفتصد سال پیش و همکاری آنان با دولت ماد در برانداختن دولت آشور پیوند داد.
سرداران ارمنی در زمان هخامنشیان نیز فرماندهی سپاهیان ایران را عهده‌دار بودند و تیکران یکی از نزدیکترین یاران کوروش فرزند پادشاه ارمنستان بوده است.
از سده اول پیش از میلاد، اعضای یک شاخه از خاندان اشکانی بر تخت سلطنت ارمنستان جلوس کردند و بیش از ۴۰۰ سال بر ارمنستان فرمان راندند.گریگور منور که دین مسیح را در ارمنستان به عنوان دین رسمی اعلام کرد، یک روحانی از خاندان اشکانیان بود.
زبان ارمنی یکی از زبان‌های هند و اروپایی است که نزدیکی زیادی به زبان فارسی دارد و علاوه بر آن اشتراکات زیاد دیگر بین دو قوم کهن ایرانی و ارمنی مانند نژاد و فرهنگ، این دو را به هم پیوند میدهد.
شباهت‌های بسیاری نیز میان برخی از اعیاد و جشن‌های ایرانیان و ارمنیان دیده می‌شود؛ مثل جشن وارتاوار ارمنیان با جشن آب‌پاشان ایرانیان و جشن ناواسارد که از اعیاد کهن و مشترک این دو قوم است.
جشن باریگندان ارمنیان که یک روز پیش از شروع ایام روزه بر پا می‌شد با جشن برغندان ایرانیان که یک روز قبل ماه رمضان برگزار می‌گردید، شباهت دارد.
تصویری از نمادپوشش ارامنه درموزه چهارفصل اراک
بسیاری از شهرهای آذربایجان از دیرباز ارمنی‌نشین بوده‌اند. وجود کلیساهای تاریخی مانند کلیسای تاتووس مقدس در ماکو، استپانوس مقدس در جلفای ارس، سورپ سرکیس درخوی و کلیسای موزومیار در نزدیکی تبریز، نشانه‌هایی از حضور ارمنیان در این منطقه است.
تصویری قدیمی از ارامنه روستایی کلاوه شهرستان شازند که درموزه چهارفصل اراک به امانت است
کوچ بزرگ ارمنیان به داخل فلات ایران در زمان شاه عباس آغاز شد و به دستور وی پنج هزار تن از ارمنیان جلفای نخجوان به نزدیکی اصفهان کوچانده شدند و پس از مدتی اقامت در محله شمس‌آباد این شهر، بنای جلفای اصفهان را بنیان نهادند و به آن شهر منتقل شدند.
او همچنین چند هزار تن از ارمنیان را به گیلان و مازندران و تعدادی را هم به روستاهای میان اصفهان و شیراز و منطقه کزاز و اراک کوچاند.(آندرانیک هرویان،ارمنیان ایران)
شمار ارمنیان سربند در سال ۱۲۷۲(ه ق) ۱۸۵۶ میلادی، شامل کزاز با ۱۰ روستای ارمنی‌نشین ۹۸۰ نفر و کلاوه با ۱۵ روستای ارمنی‌نشین ۲۳۹۰ نفر بوده‌اند.
ارامنه منطقه کزار زندگی خود را با کشاورزی دامداری و باغداری می‌گذراندند و زندگی در کلیه روستاهای ارمنی نشین کزاز به صورت سنتی سپری می‌شده است.
روستاهای ارمنی‌نشین شهرستان شازند عبارت بودند از: روستای کلاوه، روستای گوره‌زار، روستای سیدون، روستای ادریس‌آباد، روستای مهاجران‌ابوالحسن، روستای ازنا، روستای عباس‌آباد، روستای حمریان، روستای قلعه گاوگدار، روستای حسین‌آباد، روستای علی‌آباد، روستای البرز، روستای مهدی‌آباد، روستای اکبر‌آباد، روستای جزنق و روستای قلعه ارزج.
همه روستاهای ارمنی نشین کزاز، شازند و شراء دارای کلیسا بوده‌اند.سردر کلیسایی که درشازندباقی مانده است سنگ نوشته ای هست که تاریخ بنای کلیسا را به سال ۱۷۱۸ میلادی نسبت میدهد.نزدیک ۳۰۰ سال قبل!
گورستان ارامنه شازند مربوط به دوره قاجار – اوایل دوره پهلوی است و در شازند، خیابان پانزده خرداد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۰۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. گورستان‌های اصلی ارامنه یکی در محله ازنا و خیابان ۱۵ خرداد و به روی جبهه شمالی تپه‌ای کوچک به نام تپه سنگی و دیگری در محله کلاوه و در نزدیکی کلیسای سنت هاکوپ واقع شده‌اند.
- تاریخ عکس درسال1950باغات محله ازنای شازند
- حیاط کلیسای محله کلاوه شازند در یک مراسم جشن انگور
- زنگ کلیسای شازند
- تصویری ازمراسم تبرک انگور
- تصویری ازسردر کلیسا وتاریخ ساخت آن
- تصویرشهیدسرداریان از ارامنه شازند دردفاع مقدس
- قبرستان ارامنه درازنای شازند
- تصویری ازداخل صحن کلیسا
یکی دیگر ازمراسمات ارامنه شازند جشن تبرک انگور بوده است
پانزدهم ماه ناواسارد ارمنی و ماه آب آشوری برابر با ۲۴ مرداد در گاهشماری ایرانی؛ روزی است حاکی از عروج مریم مقدس و جشن انگور . طی این روز در میان ارامنه و آشوریان مراسمی در قالب «تبرک انگور» انجام می گیرد که تا این روز طبق آیین مسیح و اشاره کشیشان هیچ یک از ایشان اجازه ی تناول و خوردن انگور را ندارند . آشوری ها، جشن تبرک انگور را در روز «شاراد مارتی ماریام یعنی همان روز درگذشت حضرت مریم، انجام می دهند . به ارمنی که «خاقوق اورهنگ» نامیده می شود . فرهنگ هر قومی مبتنی بر اساطیری است که از لحاظ همان قوم ، جنبه ی قداست می تواند داشته باشد . اسطوره در هر جامعه و فرهنگ ، معنایی را که جهان فی نفسه ندارد به ارمغان می آورد و به اشفتگی و پریشانی نظام ، سامان می بخشد و جهان را قابل فهم و معقول ، و مناسبت های انسان با انسان و انسان با محیط را معنی می بخشد و تبدیل به منبعی امید بخش می گردد. در اساطیر ایرانی انگور مظهری برای خون است که نیروی اصلی است . و در اساطیر باستانی یونان و روم ، خدای تاکستانها و شراب است
انگور نمادی از خِرَد ، کشاورزی ، سکر ، مهمان نوازی ، باروری ، جوانی و حیات جاودانه است بنا بر روایتی اسطوره ای ، هنگامی که کشتی نوح بعد از فرو کش کردن آب ها بر کوه آرارات نشست ، حضرت نوح با دیدن خاک حاصل خیز دشت آرارات تاکی را به رسم تبرک و شکر گزاری کاشت و دلیل گرامی داشتن گیاه انگور از سوی ارامنه شاید همین روایت باشد . و روایت مردمی دیگر در منطقه آذربایجان غربی که برگزاری این مراسم را همراه با نذر و یاز و دعاهای کشیش یاد آور می شود
مسیحیان ارمنی این رسم را که «خاقوق اورهنگ» می نامند در این روز از صبح زود در کلیساهای روستاهای مسیحی نشین اطراف تجمع پیدا کرده و کسانی که نذری حیوانی را داشته باشند ، آن را قربانی می کنند . اجتماع کنندگان همراه کشیش ، دعاهای ویژه ای می خوانند. پس از ایراد خطبه و سرودهای مذهبی و خواندن بندهایی از انجیل ، کشیش خوشه های انگور را طبق ایین های مسیحی متبرک می کند. در پایان ، از درگاه الهی درخواست می شود که روح و جسم آدمیان را از گناهان پاک سازد ، سپس خوشه های انگور در میان حاضران تقسیم می گردد و هر کس به تبرک مقداری از آن را خورده و برخی برای تبرک خوشه هایی را همراه خود به منزل می برند .
نکته مهم در انجام این گونه مرام آیینی و جشن ها و به لحاظ اسطوره ای این است که در ریشه یابی این آیین ها و در جریان گذشت زمان و تغییر فرهنگ و اسطوره ها در جریان تبادلات فرهنگی جابجا شده و ممکن است معانی و مفاهیم جدیدی را نیز به خود گیرند ، می بینیم پس از پذیرش دین مسیحی توسط ارامنه و کوشش برخی از بزرگان ایشان برای از بین بردن آیین های اعتقادی و باوری پیش از مسیح که با مقاومت مردم روبرو گشت در برخی از موارد برای مثال کلیساهایی با نام حضرت مریم جانشین معابد آناهیت، الهه ی آن عصر گشت . اگر آناهیت الهه ی باروری بود و در اعتقادات زنان ارمنی جایگاه ویژه ای داشت ، در اعتقادات نوین حضرت مریم جانشین چنین جایگاهی شد و برخی از انجام مراسم های مربوط به آناهیت با اندکی تغییرات به حضرت مریم نسبت داده شد . و حال اناهیت ، نماد برکت دوره پیش از مسیحیت و حضرت مریم با همین ویژگی ، هر دو به دلیل مؤنث بودن سخت مورد توجه زنان ارمنی هر دو دوره بوده اند.با استناد به سنگ نوشته بالای سر درب ورودی کلیسای هاکوپ مقدس روستای کلاوه(کلاوه اکنون محله ای ازشهرشازنداست)، مشهود است که این کلیسا در سال ۱۷۱۸ میلادی (۱۰۹۷ هجری شمسی) با همت و هزینه مالی اهالی ارمنی نشین روستا به سبک بازیلیک بنا گردیده است.
لیکن در آرشیو کلیسای مسروپ مقدس اراک تاریخ بنای این کلیسا سال ۱۷۵۰ میلادی (۱۰۲۹ هجری شمسی) ثبت شده است.
بنای این مکان مقدس طی قرن ها در اثر بلایای طبیعی و همچنین بی توجهی مسئولین امر، شکوه و جلال خود را از دست داده بود. لذا در ۱۹۸۳ میلادی (۱۳۶۲ هجری شمسی) با مساعدتهای مالی عده ای از اهالی ارمنی سابق این روستا با طرح و نظارت مهندس سروژ سوکیاسیان مرمت شد.
هیئت بازسازی کلیسای هاکوپ مقدس روستای کلاوه عبارت بودند از میساک پانوسیان(رئیس)، باگرات پانوسیان (منشی)، راتوس بارونیان (نائب رئیس)، گور گن باباخانیان (خزانه دار)، مشاورین: آریس استپانیانن، هراند نظریان، آساطور آساطوریان، گابریل اسکندریان و ادیک نظریان.
زنده یاد ادیک نظریان زحمات زیادی جهت نگهداری این مکان مقدس متحمل شد. وی هر سال مسئولیت برگزاری مراسم زیارت کلیسا را عهده دار بوده است. متاسفانه این خدمهء فرهنگی-اجتماعی در سال ۱۳۸۸ هجری شمسی به دیار حق شتافت.
از روحانیون این کلیسا میتوان به کشیش آرسن بارسقیان، کشیش میناس بارسقیان . کشیش آرسن در دانیلیان اشاره نمود.همه ساله در عید عروج حضرت مریم مقدس (جشن تبرک انگور) (حدود اواسط مرداد ماه) در این کلیسا مراسم زیارت برگزار می گردد. عده زیادی از اهالی سابق روستا کلاوه و ارمنیانی از سایر نقاط کشور در آن شرکت می کنند.
شایان ذکر است که در سال ۲۰۰۸ میلادی ( ۱۳۸۷ هجری شمسی) این کلیسا بار دیگر توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی مورد بازسازی کامل قرار گرفت.
باتشکرفراوان ازهمشهری عزیزمان؛جناب پائول نوروزیان که درتهیه مطالب وتصاویر یاری دادند.
